Ένα ακόμα παιχνίδι του μάρκετινγκ ή άλλη μία τάση που μας εγκλωβίζει;
“Πώς να γίνεις καλύτερος σύζυγος”, “Πώς να ξεπεράσεις τους εθισμούς σου”, “Με ποιον τρόπο να γίνεις πιο ευτυχισμένος και να διατηρηθείς σε φόρμα”. Στο πρώτο διαδικτυακό σεμινάριο που οργάνωσε ο Matthew McConaughey για να προμοτάρει το βιβλίο του Greenlights (στα ελληνικά τιτλοφορείται Άναψε πράσινο, φύγαμε! και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο) ο ηθοποιός μάζεψε εκατοντάδες ανθρώπους να τους μιλήσει ως πεφωτισμένος life coach.
Το τίμημα για να πάρει κάποιος μέρος και την ίδια στιγμή τον σωστό δρόμο προς την ευτυχία και την ευεξία κόστιζε μόλις 397 δολάρια, καλή τιμή αν αναλογιστεί κανείς τα 3 εκατ. αντίτυπα που πούλησε το βιβλίο του, συν το ότι έπαιρναν συμβουλές ζωής από έναν οσκαρικό ηθοποιό. Και, φυσικά, ο δημοφιλής ηθοποιός δεν είναι ο μόνος που το έχει ρίξει στο κυνήγι της ευεξίας. Φαίνεται πως μέσα σε όλη αυτή την αναταραχή των μεγάλων οικονομικών, υγειονομικών και οικολογικών κρίσεων η ανάγκη να στραφούμε σε “πρακτικές ευημερίας” μοιάζει πιο συναρπαστική από ποτέ.
Όλη αυτή η μανία για την ευεξία δεν είναι κάτι καινούριο για τον δυτικό πολιτισμό. Όμως όλη αυτή η τρέλα δεν ανήκει πια σε τυχαίους γκουρού και περιθωριακούς τελάληδες. Έγινε κι αυτή μέρος ενός συστήματος με πρέσβειρες χαμογελαστές αδύνατες –και κατά προτίμηση, διάσημες– γυναίκες. Από την Gwyneth Paltrow, την απόλυτη promoter επικίνδυνων ανοησιών, μέχρι τις διάφορες επίδοξες αντιγραφείς της με blog και σελίδες στο Ιnstagram, που βιντεοσκοπούν τους τρισευτυχισμένους υγιείς εαυτούς τους πίνοντας smoothies από σπιρουλίνες και λαχανίδες. Με λίγα λόγια, ενώ ο κόσμος, η κοινωνία και η οικονομία καταρρέουν, εμείς μαθαίνουμε να ζούμε πιο υγιεινά, να αγαπάμε περισσότερο τον εαυτό μας και να “είμαστε καλά”, έστω και με το ζόρι.
“Μέχρις ενός σημείου είναι κατανοητή αυτή η τεράστια ζήτηση όλων αυτών των εκλαϊκευμένων πρακτικών” λέει η φιλόσοφος και συγγραφέας Julia de Funès στο βιβλίο της Le développement (im)personnel: Le succès d’une imposture. “Στον 21ο αιώνα είμαστε μάρτυρες μιας κατάρρευσης των αξιών, είτε αυτές είναι πολιτικές είτε θρησκευτικές είτε ανθρωπιστικές, ενώ τα εύπεπτα mottos, όπως “Να είσαι ο εαυτός σου”, “Βρες νόημα στη ζωή σου”, “Γίνε τώρα ευτυχισμένος”, αποτελούν τα νέα υπαρξιακά μας δεκανίκια”.
Το μάρκετινγκ της ευεξίας
Οι συμβουλές των γκουρού της “προσωπικής μας ανάπτυξης” έκαναν μαζικά την εμφάνισή τους στα ράφια των βιβλιοπωλείων τη δεκαετία του ’90 και πλέον έχουν ψηφιοποιηθεί και διεισδύσει στην ιδιωτική και την επαγγελματική μας ζωή. Προφανώς το θέμα “έχει ψωμί” και απόδειξη είναι ότι όλες αυτές οι μικρές ή μεγαλύτερες “επιχειρήσεις” προσωπικής ανάπτυξης που έχουν ανθίσει εδώ και 30 χρόνια βρίσκονται στην καλύτερή τους φάση.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, με μέσο ετήσιο κύκλο εργασιών 4.400 δισ. δολαρίων, το μάρκετινγκ της ευεξίας και της ολιστικής υγείας αποτελεί έναν από τους πιο κερδοφόρους κλάδους παγκοσμίως. Μετά την πανδημία του κορονοϊού, μάλιστα, οι επιχειρήσεις αυτές ενδυναμώθηκαν ακόμα περισσότερο καθώς η υγεία ήρθε διεθνώς σε πρώτο πλάνο. Και, όπως μας δείχνουν οι έρευνες και σημειώνουν οι ειδικοί, τα έσοδα από το μάρκετινγκ της ευεξίας προβλέπεται να φτάσουν τα 7.000 δισ. δολάρια μέχρι το 2025.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η απόλυτη πρέσβειρα του wellness Gwyneth Paltrow, ιδρύτρια και διευθύνουσα σύμβουλος της Goop, της γνωστής αυτοκρατορίας της ευεξίας. Η επιχείρησή της, η οποία πουλά από βότανα μέχρι κεριά με “άρωμα αιδοίου”, αποτιμάται στα 250 εκατ. δολάρια. Και επειδή το κέρδος δεν είναι ποτέ αρκετό, η πάπισσα της ευημερίας επένδυσε πρόσφατα σε έναν ακόμα κλάδο, αυτόν του “τουρισμού ευεξίας”.
Τον περασμένο Δεκέμβριο σε μια δεκαήμερη κρουαζιέρα στη Μεσόγειο οι “Goopies” μπόρεσαν να παρακολουθήσουν ένα συνέδριο με ομιλήτρια την ίδια και να επωφεληθούν από τη φροντίδα και τις συμβουλές ενός life coach, ενός αστροψυχολόγου και ενός ολιστικού ψυχιάτρου.
Όμως, όσο καλά κι αν αξιοποιεί η ηθοποιός τη δημόσια εικόνα της για να πουλήσει υποσχέσεις ευεξίας, δε θα μπορούσε να φάει όλη την πίτα μόνη της! Έτοιμες να δαγκώσουν ένα από τα χρυσά κομμάτια είναι πολλές ακόμα σταρ και influencers. Στα προφίλ τους στα social media, ανάμεσα σε οικογενειακές φωτογραφίες ή βίντεο που προωθούν την τελευταία ταινία τους, μοιράζονται τα μυστικά της ομορφιάς και του ευ ζην τους.
Από την υγιεινή συνταγή για σαλάτα της Jennifer Garner μέχρι τις συμβουλές ψυχικής υγείας της Selena Gomez, όλες έχουν κάτι να μας προτείνουν προκειμένου να γίνουμε κι εμείς πιο ευτυχισμένοι, πιο επιτυχημένοι και πιο πλούσιοι ακολουθώντας το παράδειγμά τους. Όμως ο ινσταγκραμικός λογαριασμός που αποτελεί τη βίβλο κάθε fan του wellness είναι ο @selflovemantras, που ποστάρει εμψυχωτικά μηνύματα ενθουσιάζοντας τα πλήθη, όπως “Όσο πιο βαθιά αγαπάς τον εαυτό σου, τόσο πιο πλούσιος είσαι”. Μόνο που μ’ αυτό τον πλούτο δεν μπορείς να πληρώσεις λογαριασμούς…
Πόση αξιοπιστία κρύβει η ευεξία;
Στην εποχή μας τα social media έχουν κάτι από αρχαίο ελληνικό συμπόσιο. Celebrities και influencers αλλά και “κοινοί θνητοί” συναντιούνται σε έναν ψηφιακό χώρο (με καθαρή αύρα πάντα) και μοιράζονται με όλους εμάς τα δικά τους πολύτιμα αποστάγματα ζωής και ευεξίας, που περιλαμβάνουν ελκυστικά μίνι βίντεο, αποκλειστικά podcasts και προσωπικές απόψεις για το αν πρέπει να εγκαταλείψουμε το trend των πράσινων smoothies για χάρη των golden lattes με αντιοξειδωτικό κουρκουμά.
Το θέμα είναι ότι το Διαδίκτυο έτσι κι αλλιώς αποτελεί σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ένα αχανές σύμπαν παραπληροφόρησης και στη συγκεκριμένη περίπτωση κανείς σχεδόν από τους “ειδήμονες” δεν έχει σχετικά πτυχία ή ακαδημαϊκή κατάρτιση, αλλά κυριαρχεί μια “ανειδίκευτη εξειδίκευση”. “Το Ίντερνετ είναι το βασίλειο της σχετικότητας”, σημειώνει η Julia de Funès, “όπου όλες οι απόψεις έχουν την ίδια ισχύ και η κάθε άποψη έχει τη δική της αλήθεια. Η τεχνογνωσία και η κατοχή διπλώματος ή η εμπειρία δε σημαίνουν τίποτα και οι καθηγητές Ιατρικής τοποθετούνται στο ίδιο επίπεδο με τους εμπόρους της ευεξίας. Έτσι, είμαστε χωρισμένοι σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν οι ασθενείς και στη δεύτερη οι θεραπευτές”.
Χρειαζόμαστε όλοι θεραπεία;
Θεραπευτική μαγειρική, θεραπευτική διακόσμηση, θεραπευτική κηπουρική, θεραπευτικός τουρισμός… Η λέξη “θεραπεία” είναι από τις πιο δημοφιλείς στο Google search στην ιστορία του Google. Αλλά ποιες ακριβώς ασθένειες υποτίθεται ότι πρέπει να θεραπεύσουμε; Όπως εξηγεί η Αλεξάνδρα Πάλλη, κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια και διδάκτωρ Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών – ΕΚΠΑ, “η υγεία είναι ό,τι πιο ουσιαστικό στη ζωή μας, αλλά δεν μπορεί να γίνεται αυτοσκοπός. Φυσικά και κάνουμε τα πάντα για να τη διατηρήσουμε και να ζήσουμε καλά, αλλά σε ψυχολογικό επίπεδο η διαρκής αναζήτηση της ευεξίας δεν είναι φυσιολογική. Οι “κυνηγοί της ευεξίας” καταλήγουν να έχουν εμμονή με τον εαυτό τους και να επιθυμούν να ακυρώσουν πάση θυσία κάθε μελανό στοιχείο της ζωής.
Όμως, η δικτατορία της ευτυχίας και της ευεξίας υπονομεύει τη σταθερότητα των ανθρώπινων και των κοινωνικών δικτύων, καθώς, αναζητώντας διαρκώς την προσωπική μας ευτυχία, οι άνθρωποι παύουμε να βλέπουμε και να συναισθανόμαστε τους συνανθρώπους μας. Η προσωπική ευτυχία είναι μια ατομιστική έννοια και η αναζήτησή της δημιουργεί ένα εμμονικό πλαίσιο, εντός του οποίου η μοναδική μας έγνοια είναι η δική μας ζωή. Μελέτες μάλιστα έχουν αποδείξει ότι η υπερβολική προσήλωση στον εαυτό μας σχετίζεται με υψηλά επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, δυσαρέσκειας, ανησυχίας και ναρκισσισμού”.
Η fake αυτοφροντίδα και πώς να την αποφύγεις
Η δρ Pooja Lakshmin, κλινική ψυχίατρος στο Όστιν του Τέξας, σε ένα άρθρο στους New York Times με τίτλο “Δεν υποφέρεις από εξάντληση, αλλά από προδοσία” αναφέρει σχετικά: “Σήμερα νιώθουμε υποχρεωμένοι να φροντίζουμε τον εαυτό μας. Ωστόσο, οι ρίζες των προβλημάτων μας δεν προέρχονται από εμάς, αλλά από την κοινωνία. Υπενθυμίζω συχνά στους ασθενείς μου ότι τέσσερις ώρες διαλογισμού δεν πρόκειται να τους ξεκουράσουν από 40 ώρες εργασίας την εβδομάδα”.
Καμία ψεύτικη εμπορική πρακτική αυτοφροντίδας –συμπεριλαμβανομένων εκείνων που υποτίθεται ότι ενισχύουν την παραγωγικότητα– δε θα τους βοηθήσει. Η ανάγκη για ευημερία είναι ανθρώπινη και κατανοητή. Η ευεξία που μας πουλάνε είναι μια σωσίβια λέμβος για όσους πνίγονται σε έναν ωκεανό άγχους και αβάσταχτων υποχρεώσεων. Για μένα η αληθινή αυτοφροντίδα είναι κάτι πιο ουσιαστικό, όχι ένα προϊόν ή μια υπηρεσία. Αυτοφροντίδα σημαίνει να βάζεις όρια, να συμπεριφέρεσαι στον εαυτό σου με συμπόνια και να έχεις το θάρρος να παίρνεις αποφάσεις που ευθυγραμμίζονται με τις αξίες σου.
Η βιομηχανία πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, η οποία πουλά κρυστάλλους και μασάζ ως πανάκεια για την εξάντληση και την κατάθλιψη και τα αποκαλεί όλα “προϊόντα αυτοφροντίδας”, είναι ένα μεγάλο ψέμα. Το μασάζ και η ύπνωση δεν μπορούν να δώσουν λύσεις στα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος. Αν αρκούσε ο διαλογισμός, θα τα είχαμε ήδη τακτοποιήσει όλα!.”Σκέψου θετικά”: το πιο σύντομο ανέκδοτο.
Οι κοινωνιολόγοι μάς λένε ότι η φράση “Σκέψου θετικά” είναι απλώς καταστροφική, είναι ένας συλλογισμός που μας αδρανοποιεί. Μας κάνει να κλείνουμε τα μάτια μπροστά στη δυστυχία – τη δική μας και των διπλανών μας. Εξάλλου, αυτοί που προσπαθούν για την ευτυχία μας είναι πάνω-κάτω εκείνοι που μας οδήγησαν στη δυστυχία. Στον σύγχρονο κόσμο η δυστυχία οφείλεται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός, που ευνοεί την παγκόσμια ελίτ σε βάρος των υπόλοιπων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία εν γένει φτωχοποιούνται.
Το πολιτικό-πολιτισμικό μοντέλο που επικρατεί τον τελευταίο αιώνα βασίζεται σε μια ηθελημένη απόκρυψη της αλήθειας. Ποιος ασχολείται αυτή τη στιγμή με τον εξαθλιωμένο Αφρικανό που εξόρυξε το κοβάλτιο της συσκευής με την οποία διαβάζει αυτές τις γραμμές; Ή με το παιδί στην Κίνα που την κατασκεύασε; Κανείς! Όσο συνεχίζουμε να “σκεφτόμαστε θετικά”, τα πιο αδύναμα κοινωνικά στρώματα θα πλήττονται ακόμα περισσότερο. Γιατί, τελικά, όση γιόγκα κι αν κάνεις, όσα smoothies με αγγούρι και φαγόπυρο κι αν καταναλώσεις, όσα γιαούρτια χωρίς λακτόζη και αν φας, κανένα αληθινό πρόβλημά σου δε θα λυθεί στην πραγματικότητα. Εκτός αν είσαι η Gwyneth Paltrow.
Πηγή: madamefgaro.gr
