Έτσι θα βγούμε αλώβητοι από τα δύσκολα.
Ας ξεκινήσουμε με μια παραδοχή: Το κακό πάντα συνέβαινε, συμβαίνει και θα συνεχίσει να συμβαίνει. Πέρα από τις τραγικές επιπτώσεις που προκύπτουν στο κοινωνικό σύνολο, ακόμη κι αν μιλάμε για μια πανδημία, υπάρχει τρόπος να μην τα βλέπουμε όλα μαύρα, ξανά και ξανά, με το να μην πέφτουμε στην παγίδα που τους επιτρέπουμε να στήνουν στο μυαλό μας. O καθηγητής και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Θετικής Ψυχολογίας Αναστάσιος Σταλίκας εξηγεί πως να δούμε τα πράγματα με άλλο μάτι.
Όλα είναι στο μυαλό
“Αυτό που συμβαίνει με τον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι ότι επεξεργάζεται πρώτα την αβεβαιότητα όταν την αντιληφθεί” μας λέει. “Έτσι είμαστε φτιαγμένοι, είναι βιολογικό το ζήτημα”. Επειδή ο άνθρωπος έχει μάθει να ζει με την αβεβαιότητα, οι αισθήσεις προσπαθούν πάντα να σκανάρουν το χώρο ώστε να βεβαιωθεί ότι δεν υπάρχουν απειλές. Λιοντάρια, φίδια, ένας άγνωστος ιός… Πρώτα βλέπουμε τα πιθανά προβλήματα και μετά χαλαρώνουμε. Κι αυτό είναι ένα καλό πράγμα, γιατί είναι ακριβώς ο τρόπος που καταφέραμε να επιβιώσουμε. Είμαστε σε τσίτα μέχρι να καταλάβουμε ότι βρισκόμαστε σε χώρο ασφαλή. Σύμφωνα με τον καθηγητή, έχουν γίνει πολλά ενδιαφέροντα πειράματα που έχουν δείξει ότι, όταν οι άνθρωποι είναι σε κατάσταση εξάντλησης ή στενοχώριας και υποβληθούν σε τεστ απομνημόνευσης λέξεων, συγκρατούν αρχικά τις λέξεις εκείνες που έχουν να κάνουν με τον κίνδυνο (π.χ. πιστόλι, φόνος, θάνατος). Ναι, καλά το σκέφτηκες, όταν ο σκληρός του εγκεφάλου είναι σχεδόν γεμάτος, προκειμένου να μην κρασάρει, κρατάει μόνο τα SOS.
Μάθε τα SOS
Σε καταστάσεις που το μυαλό μας αναγνωρίζει ως “έκτακτη ανάγκη” αρχίζει να παράγει σκέψεις που θα συνθέσουν το worst–case scenario, έτσι ώστε να είμαστε εξασφαλισμένοι απέναντι στον εαυτό μας, ότι έχουμε σκεφτεί και τον έχουμε προετοιμάσει για παν ενδεχόμενο. Αυτές είναι όμως και οι σκέψεις που ανεβάζουν το δείκτη του άγχους μας, καθώς δεν “παίζουν” απλά και αντικειμενικά με τις πιθανότητες, αλλά μιλάνε με απόλυτη ακρίβεια προκειμένου να δώσουν στον εγκέφαλο ένα ξεκάθαρο καμπανάκι. Δε σκεφτόμαστε “Μάλιστα, έχω 10% πιθανότητες να κολλήσω τον ιό” ή “Μάλλον θα χάσω τη δουλειά μου αν μιλήσω”, αλλά “Θα κολλήσω-θα πεθάνω-θα μείνω άνεργη”. Φλερτάροντας με τέτοιες σκέψεις, αντιμετωπίζουμε αδιέξοδο, μια αίσθηση απελπισίας.
Όμως και βιολογικά το σημείο του εγκεφάλου που δραστηριοποιείται με το φόβο είναι το ίδιο που ενεργοποιείται με τον ενθουσιασμό. Σκέψου τους εφήβους που ουρλιάζουν στο roller coaster του λούνα παρκ, για να τρέξουν να αγοράσουν αμέσως μετά το εισιτήριο που θα τους εξασφαλίσει την επόμενη βόλτα που θα φλερτάρει με τον τρόμο. Ο καθηγητής περιγράφει γλαφυρά το συναίσθημα ως “θα πέσουμε/έχει πολλή φάση”.
Η τέχνη του detachment
Για πολλά χρόνια έχω αναρωτηθεί ποια είναι η καθαρή ουσία του διαλογισμού. Πέρα από τους κραδασμούς, τη σύνδεση με τον ανώτερο εαυτό κ.λπ., όλες οι μέθοδοι αυτοσυγκέντρωσης μοιάζουν πολύ και με τις σκέψεις ενός δρομέα. Στην αρχή πέφτουν η μία πάνω στην άλλη, καθώς όμως βλέπεις μπροστά σου μόνο το δρόμο, το μυαλό αδειάζει και όλα όσα σε προβλημάτιζαν λίγα λεπτά πριν μοιάζουν να αφορούν κάποιον άλλο. “Το μυαλό μάς βάζει να ακούσουμε εκκωφαντικά κάποιες σκέψεις, έτσι ώστε να λειτουργήσουν σαν συναγερμός” λέει ο Αναστάσιος Σταλίκας. “Το κόλπο είναι να πάρεις μια απόσταση, να μην πιστεύεις όλα όσα σκέφτεσαι”. Τα βήματα που προτείνει ο καθηγητής είναι απλά και ξεκάθαρα:
- Το πρώτο στάδιο για να πετύχεις την αποστασιοποίηση που έχεις ανάγκη είναι η συνειδητοποίηση, η ενσυνειδητότητα του τι συμβαίνει γύρω σου και μέσα σου. Όταν είσαι σε φάση τσίτας, άκου τις σκέψεις σου, δες ότι είναι απλά σενάρια που κατασκευάζει το μυαλό σου.
- Όταν δεις καθαρά ότι αυτά που σκέφτεσαι είναι σενάρια, κάτσε κάτω και γράψ’ τα. Τι συμβαίνει όταν καταγράφεις τις σκέψεις σου; Αποκτούν επιτέλους πραγματική διάσταση. Η σκέψη που στο μυαλό σου είναι εκκωφαντική στο χαρτί βρίσκεται ήδη έξω από εσένα, είναι απέναντί σου. Αυτό έχει, όπως τη χαρακτηρίζει ο καθηγητής, παρηγορητική επίδραση πάνω σου. Τα σενάρια δε διαγράφονται, αλλά φαίνονται πια στις ρεαλιστικές τους διαστάσεις.
- Επόμενο βήμα, η αναγνώριση συναισθήματος. Το να πεις στον εαυτό σου “Εγώ φοβάμαι”, συνειδητοποιώντας τα συναισθήματά σου, κάνει τα πράγματα πιο εύκολα. Εγώ, όσες φορές έχω σπαταλήσει ένα ολόκληρο Σαββατοκύριακο αναλώνοντας τη σκέψη μου γύρω από το φόβο μου να πω σε μια συνεργασία “Εγώ φεύγω” ή σε μια σχέση “Θέλω να χωρίσουμε”, όταν τελικά ψέλλισα τις λέξεις, μου φάνηκε πολύ πιο εύκολο. Και καθαρτικό.
- Σε ένα σεμινάριο για γονείς έμαθα ένα μαγικό κόλπο που έσωσε τους γιους μου από ατέρμονες υστερίες. Είναι πολύ απλό: Όποτε βλέπεις ένα παιδί με tantrum (εκεί γύρω στα δύο με τέσσερα), αντί να επιμείνεις στο συναίσθημά του, πετάς κάτι τελείως άσχετο, όπως “Όπα! Μια ροζ κότα!”. Το παιδί αιφνιδιάζεται τόσο από αυτό που ακούει, που βγαίνει από το “τριπάκι” του στρες σε χρόνο μηδέν. Μέχρι να κουβεντιάσετε προς τα πού πήγε η κότα και αν περπατούσε ή έτρεχε, ο λόγος για τον οποίο είχε στρεσαριστεί ανήκει πια στο παρελθόν. Έτσι συμβαίνει και μ’ εμάς τους μεγάλους. “Πρέπει να πάρω το μυαλό μου από τα αρνητικά και να σκεφτώ τα θετικά. Να αποκτήσω τον έλεγχο του μυαλού μου. Την ώρα που είμαι στην τσίτα να πάρω το φίλο μου και να μιλήσουμε για ποδόσφαιρο, ρούχα, οτιδήποτε εκτός από αυτό που με πανικόβαλε” ισχυρίζεται ο καθηγητής.
- Τέλος, το όλο θέμα είναι στη διαχείριση. Φτιάξε μια ρουτίνα, βάλε πράγματα στη μέρα σου, ακόμη και τα πιο απλά, π.χ. 8:00-10:00 γυμναστική, 10:00-12:00 τηλέφωνα, 12:00-13:00 καφές… οτιδήποτε σου δίνει την αίσθηση ότι έχεις τον έλεγχο. “Φρόντισε μέσα στο πρόγραμμα να έχεις έναν ωραίο συνδυασμό δουλειάς και στιγμών όπου “ταΐζεις” τον εγκέφαλό σου με στοιχεία θετικότητας” λέει ο ψυχολόγος. “Βάλε και πράγματα όπως βόλτα, ταινία, βιβλίο” συμπληρώνει. “Το θεραπευτικό του θέματος δεν είναι να υλοποιήσεις όντως αυτά που είπες ότι θα κάνεις, αλλά να φτιάξεις το πρόγραμμα”. Ναι, αρκεί να βάλεις κάτω αυτά που ΘΕΛΕΙΣ να κάνεις.
Οι μικρές στιγμές χαράς παίζουν τεράστιο ρόλο στη θετική ψυχολογία, σύμφωνα με τον καθηγητή. Το να βιώνεις θετικά συναισθήματα είναι πολύ θεραπευτικό σε βιολογικό επίπεδο, καθώς επηρεάζει τους νευροδιαβιβαστές, αλλάζει τη χημεία σου και ενθαρρύνει την έκκριση ορμονών που σε θωρακίζουν καλύτερα και επουλώνουν φλεγμονές. Όταν εκκρίνεται ωκυτοκίνη, πέφτει η αδρεναλίνη! “Τα μακροχρόνια οφέλη που έχουν οι μικρές στιγμές θετικότητας είναι ότι σου δίνουν πόρους για να αντεπεξέλθεις στην καθημερινότητα” λέει. “Πάρε τη χαρά, τη γαλήνη, τη διασκέδαση και την αγάπη σαν μεγατόνους βιταμίνης για την ψυχική σου υγεία”.
Είναι αυτό που αποκαλεί “συνταγογράφηση θετικών συναισθημάτων”: μια αγκαλιά από ένα παιδί, το παιχνίδι με ένα κατοικίδιο, ένα καλό βιβλίο, η ενασχόληση με κάτι σπουδαίο, το “άξιον εστί”. Οι πράξεις καλοσύνης είναι σπουδαία πηγή θετικότητας. “Το φαγητό σε μια γειτόνισσα, το να σταματήσεις σε διάβαση για να περάσει ένας πεζός, να κρατήσεις την πόρτα για να βοηθήσεις κάποιον στο σούπερ μάρκετ δίνουν πολύ μεγαλύτερη χαρά σ’ εκείνον που πράττει παρά σ’ εκείνον που εισπράττει τα οφέλη της καλής κίνησης”. Σημείωσε κάθε μέρα τρία πράγματα που έκανες για τη μετάδοση θετικότητας. Έτσι, θα αντισταθμίσεις το βομβαρδισμό που δέχεσαι καθημερινά από αρνητική πληροφόρηση, αβεβαιότητα και φόβο, που ακυρώνουν τη δημιουργικότητα και τη φαντασία σου.
“Έχοντας μεγαλώσει σε ένα σύστημα αξιών που μας λέει ότι η σωτηρία της ψυχής περνάει μέσα από τον πόνο και την πίκρα, μια ελληνικότητα που έχει εμφυτεύσει μέσα μας από μία Σουλιώτισσα που πέφτει και ξαναπέφτει στον γκρεμό από υπερβολικό ηρωισμό, είναι τώρα η ευκαιρία, μέσα από μια πανδημία, ένα πρόβλημα που νομίζαμε ότι είχαμε αφήσει πίσω μας με την εξέλιξη της ιατρικής και της τεχνολογίας αλλά μας έπιασε να κοιμόμαστε, να αλλάξουμε το social distancing σε physical distancing–social proximity” καταλήγει ο καθηγητής. Να ένα ωραίο, καινούριο hashtag.
Πηγή: Μadame Figaro
Φωτογραφία: istock
