Του μιλάς, σιωπή. Τον ρωτάς, σιωπή. Του φωνάζεις, σιωπή. Κλαις, σιωπή. Πώς διαχειρίζεσαι έναν σύντροφο που κάνει μούτρα σαν πεντάχρονο;
Από την Ελένη Παπαϊωάννου
“Κατεβάζω μούτρα”, “κόβω την επικοινωνία”, “κάνω συναισθηματική απεργία”, “to give the cold shoulder”… Με όποια φράση κι αν το περιγράψει κανείς, συμβαίνει τουλάχιστον μία φορά σε κάθε σχέση: Μετά από τσακωμό συνήθως ο θυμός είναι τόσο έντονος, που ο ένας ή ο άλλος κόβει την επικοινωνία με τον σύντροφό του για περισσότερη ώρα απ’ όση συνήθως χρειάζεται, για να αποσυμπιεστεί και να αφήσει τα πνεύματα να ηρεμήσουν.
Κάποιος υποχωρεί πρώτος, κάποιος άλλος χρειάζεται λίγο περισσότερη ώρα, στο τέλος όμως λύνεται η συνθήκη της σιωπής. Υπάρχουν, όμως, και σχέσεις που χτίζονται πάνω σ’ αυτό ακριβώς το “πατρόν” του σιωπηλού χειρισμού. Ίσως θυμάσαι τη μητέρα σου να το κάνει συστηματικά στον μπαμπά σου μέχρι εκείνος να υποκύψει. Ίσως ανακαλείς, όμως, και την απόσταση που δημιουργούσε στη σχέση τους αυτό το ύπουλο bullying συστηματικού passive-aggressiveness. Οι Αμερικανοί φίλοι μας, που δίνουν ονόματα στα πάντα, έχουν βαφτίσει αυτή τη συμπεριφορά “silent treatment”. Ένας ορισμός που δίνουν οι ειδικοί δεν ξεφεύγει από αυτό που έχουμε αντιμετωπίσει οι περισσότεροι: “silent treatment εφαρμόζει κάποιος όταν αδιαφορεί για την ύπαρξη του άλλου αρνούμενος να αναγνωρίσει την παρουσία του μέσα από λεκτική ή άλλη επικοινωνία. Συνήθως αυτή η συμπεριφορά προκύπτει μετά από τσακωμό, αλλά μπορεί να συμβεί όταν κάποιος είναι θυμωμένος χωρίς να έχει εκφράσει καν τον λόγο”.
Κομμένη καλημέρα
Ο σύντροφός μου είχε ανέκαθεν την τάση να εφαρμόζει την τεχνική, μάλιστα φαινόταν βιρτουόζος στο να τσακίζει τα νεύρα μου με το ζακετάκι της ανασφάλειας που μου κεντούσε μεθοδικά και απολαυστικά. Όταν μετά από κάθε παρόμοιο επεισόδιο τον έφερνα αντιμέτωπο με τη συμπεριφορά του και τις συνέπειές της πάνω μου, ισχυριζόταν ότι χρειαζόταν απλά λίγο χρόνο για να μπει στη σπηλιά του, να ανασυγκροτηθεί και να ξαναβγεί, αναγνωρίζοντας το πρόβλημα και αγαπώντας ξανά εμένα και τον εαυτό του. Το σενάριο μου ήταν ήδη γνωστό. Η μεγάλη μου αδελφή το “έπαιζε” κάθε φορά που την ακύρωνα. Μιλώντας με την ψυχοθεραπεύτρια Φιλιώ Μυλωνάκη, κατάλαβα ότι δεν είναι τυχαίο το ότι είναι και οι δύο τα πρώτα παιδιά της οικογένειας: ‘Ψάχνοντας για τη ρίζα αυτής της συμπεριφοράς, καταλήγουμε στο οικογενειακό πλαίσιο, στο οποίο μεγαλώνουμε. Φαίνεται πως το silent treatment συχνότερα εμφανίζεται στα πρωτότοκα παιδιά, χωρίς φυσικά αυτά να έχουν την αποκλειστικότητα. Η εξήγηση είναι απλή και έχει τις ρίζες της στην πρώτη παιδική ηλικία: Με τον ερχομό του αδελφού, το παιδί αναλαμβάνει περισσότερες ευθύνες κι αυτό σιγά σιγά το οδηγεί στην αποστροφή προς την “εξουσία” του γονιού, χωρίς όμως να μπορεί να την αγνοήσει. Από τη μία δεν θέλει να το κάνει κι από την άλλη δεν μπορεί να το αρνηθεί… Αυτή η σύνθεση μπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα μιας παθητικής επιθετικότητας, που στη συνέχεια στρέφεται προς όποιο “πρόσωπο εξουσίας”, που, εκτός από τον γονιό, μπορεί να είναι ο δάσκαλος, ο εργοδότης, ο σύντροφος. Επίσης, πρέπει να αναφέρουμε και τις περιπτώσεις των ανθρώπων που μεγάλωσαν με μια παθητική μητέρα, μια γυναίκα που δεν εξέφραζε τις σκέψεις και τα συναισθήματά της απέναντι σε έναν πατέρα που είχε την εξουσία. Το μόνο όπλο της μητέρας ήταν η σιωπή, ένα όπλο που κληροδοτείται και στο παιδί σαν αντίδραση στην εξουσία”. Όσο παράξενο κι αν ακούγεται, ναι, για τον σύντροφο που εφαρμόζει την τεχνική της σιωπής ο άλλος έχει την εξουσία, αφού κατέχει, στο μυαλό του, τη δύναμη να τον φτάσει σ’ αυτό το σημείο. Φυσικά, όταν είσαι αποδέκτης μιας τέτοιας συμπεριφοράς, μόνο εξουσία δεν αισθάνεσαι ότι έχεις. Πονάει πολύ, είναι τρομακτικό και σου δένει τα χέρια. Μοιάζει με τιμωρία, με μια μορφή εξοστρακισμού, στην οποία ο μόνος κατήγορος είναι εκείνος κι ο μόνος φταίχτης εσύ.
“Σε ένα ζευγάρι εκείνος που επιλέγει τη σιωπή δεν δίνει καμία ευκαιρία για διάλογο, καμία ευκαιρία για την επίλυση της δυσκολίας, με αποτέλεσμα την εξασθένηση της σχέσης. Υπάρχουν περιπτώσεις που ο σιωπών χρησιμοποιεί πράγματι αυτόν τον τρόπο ως μια μορφή τιμωρίας του άλλου. Ασυνείδητα, αυτός είναι ένας τρόπος ελέγχου της συμπεριφοράς του συντρόφου, αφού του αφαιρεί την ευκαιρία για διάλογο που θα οδηγήσει στην επίλυση του προβλήματος” λέει η Φιλιώ Μυλωνάκη και συμπληρώνει: “Συνήθως εκείνος που επιλέγει τη σιωπή δικαιολογεί αυτή τη στάση ισχυριζόμενος ότι ο άλλος δεν θα τον ακούσει ουσιαστικά. Πιστεύοντας ότι δεν θα βρει το δίκιο του, θεωρεί ότι μ’ αυτή τη συμπεριφορά θα αποφύγει την αντιπαράθεση. Ταυτόχρονα, όμως, πέρα από το κακό που κάνει στον σύντροφό του, αυτή η συμπεριφορά είναι τραυματική και ως προς τον ίδιο, του αφαιρεί τη δυνατότητα έκφρασης των δικών του συναισθημάτων και σκέψεων”. Φαύλος κύκλος… Ο καθηγητής Πολ Σροντ, ειδικός στην επικοινωνία, επιμελήθηκε 74 μελέτες, στις οποίες έλαβαν μέρος πάνω από 14.000 συμμετέχοντες, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το silent treatment είναι όντως τρομερά ζημιογόνο και για τους δύο. Αφαιρεί από το ζευγάρι το αίσθημα της εγγύτητας και της επιθυμίας για ουσιαστική, σε βάθος επικοινωνία. Το ζήτημα, σύμφωνα με τον καθηγητή, είναι ότι δεν έχει καμία σημασία ποιος είναι εκείνος που εφαρμόζει αυτή τη συμπεριφορά, αφού και οι δύο αντιμετωπίζουν τον άλλο σαν την πηγή του κακού. Πράγματι, το πρόβλημα βρίσκεται στο ίδιο το “πατρόν” της σχέσης.
Η Μαρία της σιωπής
Το πιο σημαντικό στοιχείο, στο οποίο οφείλουμε να εστιάσουμε, είναι ότι κανείς δεν πρέπει να εισπράττει το silent treatment ως αποδεκτή συμπεριφορά. Γιατί πολύ απλά, ό,τι κι αν έχει συμβεί, κανείς δεν την αξίζει. Πολλοί ψυχολόγοι μάλιστα ισχυρίζονται ότι προκαλεί στο θύμα της τα ίδια συναισθηματικά τραύματα με τη σωματική βία. Σε ένα ζευγάρι είναι χρέος και των δύο να διατηρούν ζωντανή την επικοινωνία σεβόμενοι τον άλλο τόσο ώστε να μην τον υποβάλλουν σε τέτοιου είδους χειρισμούς παθητικής επιθετικότητας. Εάν μέχρι σήμερα έχεις επιτρέψει σ’ αυτή τη μορφή συμπεριφοράς να βρει τον δρόμο της μέσα στη σχέση σας, υπάρχει τρόπος για να σταματήσει, αρκεί να γίνεις ξεκάθαρη και να βάλεις τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις λειτουργώντας ψύχραιμα και ώριμα. Ναι, γίνε για λίγο ο ενήλικος στη σχέση, ίσως έτσι τον τραβήξεις από τους αυτοματισμούς της παιδικής του ηλικίας:
_ Εάν μπει σε φάση silent treatment, θυμήσου ότι νιώθει ανασφαλής και εκτός ελέγχου.
_ Μην προσπαθείς να τραβήξεις την προσοχή του εκβιάζοντάς τη με κλάματα και υστερίες.
_Βρες το κέντρο σου και μείνε σταθερά εκεί. Άσε λίγη ώρα να περάσει και μην βιαστείς να τα ξαναβρείτε μετά από έναν έντονο τσακωμό.
_Μην ζητάς συγγνώμη αν δεν το πιστεύεις, γιατί έτσι πολύ απλά ενισχύεις την παρανοϊκή του πεποίθηση ότι εσύ φταις για όλα, αφού εσύ είσαι η «εξουσία» στη σχέση σας. Πες του ότι καταλαβαίνεις γιατί έχει θυμώσει και ότι θα ήθελες να τα ξαναβρείτε και άφησέ τον.
_ Για να είσαι ξεκάθαρη, δήλωσέ του ότι θα του δώσεις ένα Χ χρόνο, για να ηρεμήσει και να ανασυγκροτηθεί, κι αμέσως μετά θα πρέπει να μιλήσετε αντιμετωπίζοντας αυτό που σας οδήγησε στον τσακωμό.
_Σε ανύποπτη στιγμή ζήτα από τον σύντροφό σου να κάνετε μια συμφωνία, να θέσετε τους κανόνες των τσακωμών σας. Δώστε ένα όριο χρόνου στη φάση που ξεθυμαίνετε και συμφωνήστε, όσο κι αν έχουν αγριέψει τα πράγματα κατά τη διάρκεια του τσακωμού, να μην επιλέξετε τη φυγή, είτε αυτή είναι κυριολεκτική είτε με τη μορφή της διακοπής της επικοινωνίας. Με τη σταδιακή εξάσκηση ίσως μάθει σε νέους τρόπους έκφρασης, τρόπους που δεν πληγώνουν κανέναν από τους δύο.
