Η Κλινική Ψυχολόγος, Έλενα Αριστοδήμου εξηγεί όλα όσα πρέπει να ξέρεις.
“Αυτισμός” – Σκοπός της Παγκόσμιας Μέρας Ευαισθητοποίησης για τον Αυτισμό στις 2 Απρίλη είναι να ενημερώσει για τον αυτισμό και τα βήματα που πρέπει να γίνουν για την ομαλή ένταξη των αυτιστικών ατόμων στην κοινωνία. Ο αυτισμός είναι κάτι περισσότερο από μια διάγνωση, είναι ένα ποικιλόμορφο φάσμα εμπειριών, προκλήσεων και επιτυχιών.
Ο όρος “αυτισμός” προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη “εαυτός” και υποδηλώνει την απομόνωση ενός ατόμου στον εαυτό του. Ο αυτισμός είναι μια πολύπλοκη, εκ γενετής νευροαναπτυξιακή διαταραχή που συνήθως εκδηλώνεται στη φάση της ανάπτυξης και διαρκεί για ολόκληρη την ζωή ενός ατόμου. Επιπρόσθετα, ο αυτισμός είναι ένα φάσμα, αυτό σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι με αυτισμό είναι διαφορετικοί.
Το να είναι κανείς αυτιστικός δεν σημαίνει ότι πάσχει από κάποια ασθένεια. Σημαίνει ότι ο εγκέφαλός του λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο από τους άλλους ανθρώπους. Τα αυτιστικά άτομα μπορούν να ζήσουν μια ικανοποιητική ζωή όπως και κάθε άτομο! Το να είναι κανείς αυτιστικός δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί ποτέ να κάνει φίλους, να έχει σχέσεις ή να βρει δουλειά. Γενικά, ορισμένα άτομα με αυτισμό χρειάζονται ελάχιστη ή καθόλου υποστήριξη ενώ άλλοι μπορεί να χρειάζονται βοήθεια από έναν γονέα ή φροντιστή κάθε μέρα.
Όπως όλοι οι άνθρωποι, έτσι και οι άνθρωποι με αυτισμό έχουν τα δικά τους δυνατά και αδύνατα σημεία. Σε τι διαφέρουν τα άτομα με αυτισμό; Ακολουθούν μερικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα που ανήκουν στα φάσμα καθώς και κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που πιθανότατα να εμφανίσουν σε ορισμένους τομείς.
Διάβασε ακόμη – Πως να διώξεις το άγχος από τη ζωή σου
Επικοινωνία
Τα άτομα με αυτισμό αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ερμηνεία τόσο της λεκτικής όσο και της μη λεκτικής επικοινωνίας, όπως οι χειρονομίες ή ο τόνος της φωνής. Ορισμένα άτομα δεν μπορούν να μιλήσουν ή έχουν περιορισμένη ομιλία, ενώ άλλα άτομα με αυτισμό έχουν πολύ καλές γλωσσικές δεξιότητες αλλά δυσκολεύονται να κατανοήσουν τον σαρκασμό ή τον τόνο της φωνής. Άλλες προκλήσεις περιλαμβάνουν:
· Nα λαμβάνουν τα πράγματα κυριολεκτικά και να μην κατανοούν αφηρημένες έννοιες
· Nα χρειάζονται επιπλέον χρόνο για να επεξεργαστούν πληροφορίες ή να απαντήσουν σε ερωτήσεις
· Nα επαναλαμβάνουν αυτά που τους λένε οι άλλοι (αυτό ονομάζεται ηχολαλία)
Κοινωνική αλληλεπίδραση
Τα άτομα με αυτισμό συχνά δυσκολεύονται να “διαβάσουν” τους άλλους ανθρώπους – να αναγνωρίσουν ή να κατανοήσουν τα συναισθήματα και τις προθέσεις των άλλων – και να εκφράσουν τα δικά τους συναισθήματα. Αυτό μπορεί να καταστήσει πολύ δύσκολη την πλοήγηση στον κοινωνικό κόσμο. Τα άτομα με αυτισμό μπορεί:
· Nα φαίνονται αναίσθητοι
· Nα αναζητούν χρόνο για να μείνουν μόνοι τους, όταν είναι υπερφορτωμένοι από άλλους ανθρώπους
· Nα μην αναζητούν παρηγοριά από άλλους ανθρώπους
· Nα συμπεριφέρονται “περίεργα” ή με τρόπο που θεωρείται κοινωνικά ακατάλληλος
· Nα δυσκολεύονται να συνάψουν φιλίες.
Επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές
Με τους άγραφους κανόνες του, ο κόσμος μπορεί να φαίνεται πολύ απρόβλεπτος και μπερδεμένος στα άτομα με αυτισμό. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο συχνά προτιμούν να έχουν ρουτίνες, ώστε να ξέρουν τι πρόκειται να συμβεί. Μπορεί να θέλουν να ταξιδεύουν με τον ίδιο τρόπο από και προς το σχολείο ή τη δουλειά, να φορούν τα ίδια ρούχα ή να τρώνε ακριβώς το ίδιο φαγητό για πρωινό.
Τα αυτιστικά άτομα μπορεί επίσης να επαναλαμβάνουν κινήσεις όπως το χτύπημα των χεριών, το κούνημα ή την επαναλαμβανόμενη χρήση ενός αντικειμένου, όπως το στριφογύρισμα ενός στυλό ή το άνοιγμα και κλείσιμο μιας πόρτας. Τα αυτιστικά άτομα συχνά επιδίδονται σε αυτές τις συμπεριφορές για να βοηθήσουν τον εαυτό τους να ηρεμήσει όταν είναι αγχωμένα ή ανήσυχα, αλλά και πολλά άτομα το κάνουν επειδή το βρίσκουν ευχάριστο.
Η αλλαγή στη ρουτίνα μπορεί επίσης να είναι πολύ ανησυχητική για τα άτομα με αυτισμό και να τα κάνει πολύ νευρικά. Αυτό θα μπορούσε να είναι η προσαρμογή σε μεγάλα γεγονότα όπως τα Χριστούγεννα ή η αλλαγή σχολείου ή και η αντιμετώπιση της αβεβαιότητας στη δουλειά.
Υπερ- ή υπο-ευαισθησία στο φως, τον ήχο, τη γεύση ή την αφή
Τα άτομα με αυτισμό μπορεί να παρουσιάζουν υπερευαισθησία ή υποευαισθησία σε ήχους, αφή, γεύσεις, μυρωδιές, φως, χρώματα, θερμοκρασίες ή πόνο. Για παράδειγμα, μπορεί να θεωρούν αφόρητα δυνατούς ή ενοχλητικούς ορισμένους
ήχους στο παρασκήνιο, όπως η μουσική σε ένα εστιατόριο, τους οποίους οι άλλοι άνθρωποι αγνοούν ή αποκλείουν. Αυτό μπορεί να προκαλέσει άγχος ή ακόμη και σωματικό πόνο. Πολλά άτομα προτιμούν να μην αγκαλιάζονται λόγω δυσφορίας, κάτι που μπορεί να παρερμηνευτεί ως ψυχρότητα και απόμακρη στάση.
Επίσης αρκετά άτομα φτάνουν σε σημείο να αποφεύγουν καθημερινές καταστάσεις λόγω των προβλημάτων ευαισθησίας τους. Τα σχολεία, οι χώροι εργασίας και τα εμπορικά κέντρα μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικά και να προκαλέσουν αισθητηριακή υπερφόρτωση. Υπάρχουν πολλές απλές προσαρμογές που μπορούν να εφαρμοστούν για να γίνουν πολλά περιβάλλοντα πιο φιλικά προς τον αυτισμό.
Ιδιαίτερα εστιασμένα ενδιαφέροντα ή χόμπι
Πολλά άτομα με αυτισμό έχουν έντονα και πολύ εστιασμένα ενδιαφέροντα, συχνά από αρκετά νεαρή ηλικία. Αυτά μπορεί να αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου ή να είναι για ολόκληρη τη ζωή τους. Τα άτομα μπορούν να γίνουν αυθεντίες στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά τους και συχνά τους αρέσει να μοιράζονται τις γνώσεις τους. Ένα στερεοτυπικό παράδειγμα είναι τα τρένα, αλλά αυτό είναι ένα από τα πολλά. Το έντονο ενδιαφέρον της Greta Thunberg, μιας συγγραφέας και ακτιβίστριας, για παράδειγμα, είναι η προστασία του περιβάλλοντος.
Όπως όλοι οι άνθρωποι, έτσι και οι άνθρωποι με αυτισμό κερδίζουν τεράστια ευχαρίστηση από την ενασχόληση με τα ενδιαφέροντά τους και τα θεωρούν θεμελιώδη για την ευημερία και την ευτυχία τους.
Η υψηλή συγκέντρωση βοηθά πολλά άτομα με αυτισμό να τα πάνε καλά σε ακαδημαϊκό επίπεδο και στον εργασιακό τους χώρο, αλλά μπορεί επίσης να απορροφηθούν τόσο πολύ σε συγκεκριμένα θέματα ή δραστηριότητες, ώστε να παραμελήσουν άλλες πτυχές της ζωής τους.
Έντονο άγχος
Το άγχος αποτελεί πραγματική δυσκολία για πολλά άτομα με αυτισμό, ιδίως σε κοινωνικές καταστάσεις ή όταν αντιμετωπίζουν αλλαγές. Μπορεί να επηρεάσει ένα άτομο ψυχολογικά και σωματικά και να έχει αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής του και της οικογένειάς του.
Είναι πολύ σημαντικό τα άτομα να μάθουν να αναγνωρίζουν τους πυροδοτικούς παράγοντες και να βρίσκουν μηχανισμούς αντιμετώπισης για να βοηθήσουν στη μείωση του άγχους τους. Ωστόσο, πολλά άτομα με αυτισμό δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους. Πάνω από το ένα τρίτο των ατόμων με αυτισμό έχουν σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας και πάρα πολλά απο αυτά δεν εξυπηρετούνται επαρκώς από υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
Διάβασε ακόμη – Τι είναι η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία για τη διπολική διαταραχή
Καταρρεύσεις και shutdowns
Όταν τα πάντα γίνονται υπερβολικά για ένα άτομο με αυτισμό, μπορεί να καταρρεύσει ή να “σβήσει”. Αυτές είναι πολύ έντονες και εξαντλητικές εμπειρίες.
Η κατάρρευση (meltdown) συμβαίνει όταν κάποιος υπερφορτώνεται εντελώς από την τρέχουσα κατάστασή του και χάνει προσωρινά τον έλεγχο της συμπεριφοράς του. Αυτή η απώλεια ελέγχου μπορεί να είναι λεκτική (π.χ. φωνές, ουρλιαχτά, κλάματα) ή σωματική (π.χ. κλωτσιές, χτυπήματα, δαγκώματα) ή και τα δύο. Οι καταρρεύσεις στα παιδιά συχνά εκλαμβάνονται λανθασμένα ως εκρήξεις θυμού και οι γονείς καθώς και τα παιδιά τους συχνά βιώνουν προσβλητικά σχόλια και επικριτικά βλέμματα από λιγότερο κατανοητικά μέλη της κοινωνίας.
Ένα shutdown φαίνεται λιγότερο έντονο στον έξω κόσμο, αλλά μπορεί να είναι εξίσου εξουθενωτικό, είναι επίσης μια αντίδραση στην υπερφόρτωση, αλλά μπορεί να φαίνεται πιο παθητική – π.χ. ένα άτομο που κάνει ησυχία ή “σβήνει”. Μια γυναίκα με αυτισμό περιέγραψε το shutdown ως εξής: “εξίσου εκνευριστικό με την κατάρρευση, επειδή δεν μπορώ να καταλάβω πώς να αντιδράσω με τον τρόπο που θέλω, ή δεν μπορώ να αντιδράσω καθόλου”.
Τα άτομα με διαταραχές του αυτιστικού φάσματος έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, συμπεριφορές, προτιμήσεις και τρόπους να κάνουν πράγματα! Το κλειδί είναι να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν τον κόσμο και τις ικανότητές τους, χωρίς να προσπαθούμε να τους κάνουμε να αλλάξουν.
Ας χρησιμοποιήσουμε την Ημέρα Ευαισθητοποίησης για τον Αυτισμό ένα κίνητρο για να ενημερωθόυμε σχετικά με το φάσμα και να συμβάλλουμε σε ένα κόσμο χωρίς διακρίσεις.
Ευχαριστίες στην Κλινική Ψυχολόγο, Έλενα Αριστοδήμου, τηλ.: 99779444, www.altiusmindinstitute.com, Facebook: Altius Mind Institute, Instagram:@altiusmindinstitute
Φωτογραφία: istock
